Regionalstudies.kz — бұл аймақтану, халықаралық қатынастар және орташа қуатты мемлекеттердің (middle powers) жаһандық саясаттағы рөліне арналған білім беру және зерттеу платформасы. Портал зерттеушілер, оқытушылар, студенттер және практиктер үшін халықаралық дипломатияның негізгі мәселелерін талқылау, ресурстарға және аналитикаға қол жеткізу мақсатында құрылған.
Орташа державалар — бұл ұлы және кіші мемлекеттердің арасында аралық орынды алатын елдер. Олар елеулі ресурстар мен ықпалға ие, бірақ ұлы державалар деңгейінде емес. Бұл мемлекеттер халықаралық саясатта маңызды рөл атқарып, көпжақты бастамаларды ілгерілетіп, тұрақтылықты қолдайды. Олардың делдалдық және коалиция құру қабілеті ғаламдық мәселелерді шешуде және халықаралық ынтымақтастықты дамытуда оларды негізгі қатысушыларға айналдырады.
Орта державалар айтарлықтай, бірақ үстемдік етпейтін экономикалық даму деңгейіне ие. Олардың экономикалары ЖІӨ (номиналды немесе СЖТ бойынша) бойынша әлемнің топ-20 немесе топ-50 елдерінің қатарына кіреді, бұл оларға халықаралық сауда мен экономикалық ынтымақтастықтың белсенді қатысушылары болуға мүмкіндік береді. Мысал: Оңтүстік Корея, Австралия.
Орта державалар қалыпты, бірақ жеткілікті дамыған қарулы күштерге ие, олар ұлттық қауіпсіздікті қамтамасыз етеді және халықаралық миссияларға қатысады. Әдетте олар үстемдікке ұмтылмайды, бірақ жаһандық және аймақтық қауіпсіздікті белсенді түрде қолдайды. Мысал: Түркия, Канада.
Бұл елдер өз аймақтарында көшбасшы және интеграциялық процестердің, дипломатиялық бастамалардың және бітімгершілік миссиялардың бастамашылары ретінде маңызды орын алады. Мысал: Латын Америкасындағы Бразилия, Африкадағы Оңтүстік Африка.
Орта державалар көпжақты дипломатияда маңызды рөл атқарады, БҰҰ, G20, ДСҰ, ЕҚЫҰ және басқа да жаһандық және аймақтық ұйымдардың жұмысына белсенді қатысады. Олардың қатысуы ережелерге негізделген халықаралық тәртіпті нығайтуға бағытталған. Мысал: БҰҰ-дағы Канада, АСЕАН-дағы Индонезия.
Орта державалар халықаралық қақтығыстарда жиі делдал ретінде шығып, диалог үшін алаңдар ұсынып немесе бітімгершілік миссияларға қатысады. Бұл оларға халықаралық беделін нығайтуға мүмкіндік береді. Мысал: Норвегия қақтығыстарды реттеуде.
Мәдени, білім беру, ғылыми және гуманитарлық дипломатияға мән беріледі. Бұл елдер көмек көрсету бағдарламалары, білім беру бастамалары және мәдениетті ілгерілету арқылы оң имидж қалыптастырады. Мысал: Швеция, Финляндия.
Орта державалар сыртқы саяси басымдықтарын теңестіреді, тек бір ғана ұлы державаға толықтай бағынышты болудан аулақ болады. Олардың стратегиялық мақсаты — сыртқы байланыстарды әртараптандыру. Мысал: Қазақстан.
Қазақстан әлемдегі орташа державалардың қатарына кіреді, бұл неміс аналитикалық орталығы SWP зерттеуімен расталады. Онда Қазақстан, Түркия, Үндістан және Бразилия сияқты 12 ел аталады, олар экономикалық, саяси және стратегиялық жетістіктерімен ерекшеленеді. Қазақстан үшін бұл мәртебе оның теңгерімді сыртқы саясатымен, ресурстық қуатымен, геосаяси жағдайымен және Орта дәліздің тұрақтылығын қамтамасыз етудегі рөлімен нығайтылған.
Қазақстан сияқты орташа
державалар халықаралық тәртіпті қалыптастыруда
ерекше рөл атқарады:
• Ірі державалардың арасында делдал болады.
• Тұрақты даму, азық-түлік және энергетикалық
қауіпсіздік саласындағы бастамаларды ілгерілетеді.
• Орталық Азияда, әсіресе, аймақтық тұрақтылықты
қолдай отырып, көршілерімен ынтымақтастықты
нығайтады.
Әлем тек ірі державалармен шешілмейтін жаһандық сын-қатерлерге тап болады. Орташа державалар басқа көзқарас ұсынады, көпжақты байланыстарды нығайтады және халықаралық қатынастарда жаңа тәсілдерді енгізуге ықпал етеді. Қазақстан өзінің бірегей стратегиясы мен ресурстарымен осы рөлді нығайтып, жаһандық тұрақтылыққа үлес қосады. Осылайша, Қазақстан – тек Орталық Азиядағы ел емес. Бұл сенімді серіктес, стратегиялық хаб және әлемдік саяси процестің белсенді қатысушысы.
Қазақстан тәуелсіздік алған сәттен бастап сыртқы саясатта көпвекторлы тәсілді жүзеге асырып келеді. Бұл елге әлемдік державалармен қарым-қатынас орнатуға, бір күш орталығына тәуелділіктен аулақ болуға және халықаралық қақтығыстарда делдал болуға мүмкіндік береді.
Мұнай, газ және уран сияқты табиғи ресурстардың байлығы Қазақстанның әлемдік аренадағы экономикалық маңыздылығын арттырады, Еуропа және Азия елдерімен стратегиялық серіктестікті қамтамасыз етеді.
Негізгі көлік жолдарының қиылысында орналасқан Қазақстан Қытай, Еуропа және Таяу Шығыс арасындағы сауда дәліздерін дамытуда орталық рөл атқарады. Ел арқылы өтетін Орта дәліз жаһандық жеткізу тізбегінде маңызды буынға айналды.
Президент Қасым-Жомарт Тоқаев атап өткендей, Қазақстан қиын дипломатиялық сын-қатерлерге бейімделу қабілетін көрсетеді, бұл көпполярлы әлем жағдайында ымыраға келу және татуласу жолдарын табу үшін өте маңызды.
Қазақстандағы адам капиталын дамыту, инновациялық технологиялар және ғылымның рөлін күшейту экономикалық және саяси ықпал үшін тұрақты негіз қалыптастырады.